In januari 2002 schreef ik onderstaand, enigszins ingekort en aangepast stukje voor familie en vrienden. Weer een hoofdstukje bureaucratie en politiek. Zie ook: http://bit.ly/13yBVir en http://bit.ly/10Tf297

De afloop van het verhaal was dat het met de belasting en de terugwerkende kracht waar het in het stukje over gaat  nooit goed gekomen is  ……

“This is Brazil”, een kreet die in het begin vergelijkbaar leek met “Spain is different” als er toen in Spanje weer eens iets niet helemaal ging zoals de bedoeling was. Maar in Brazilië is het echt allemaal anders. Zoals uit het volgende stukje van de anders-puzzel maar weer eens mag blijken.

Echt begrijpen zal je het nooit, maar een beetje begint er wel te dagen. Een van de dingen die daartoe hebben bijgedragen is de solenidade van afgelopen juni. De plechtigheid dus.

Hoe leg je het uit? Das nou net de truc, het zo weten te vertellen dat het voor een buitenstaander toch nog te volgen is. Ben bang dat ik daar jammerlijk in faal, maar om die ene bijeenkomst een beetje te begrijpen moet ik toch een beetje in de materie…..

Nieuwe investeringen in staten in Brazilië worden gesteund door de overheden van staat en gemeente, want iedereen wil nieuwe arbeidsplaatsen. Dit heeft regelmatig geleid tot concurrentievervalsing tussen staten. Dat laatste heeft begin 2001 zelfs geleid tot een heuse rechtszaak tussen mijn staat Paraná en de buurstaat São Paulo. De uitspraak in eerste aanleg was ongunstig voor Paraná en dat leidde ertoe dat het toen geldende programma gestaakt moest worden. Niet dat dat programma zo spectaculair was, het ging in wezen om het uitstellen van betaling van een soort BTW. Gedeeltelijk zolang dat het “van uitstel komt afstel” van toepassing was. Interessant dus. Wij hadden, natuurlijk, ook een aanvraag ingediend om gebruik te kunnen maken van uitgestelde betaling van die belasting, afgekort als ICMS.

Goed, Paraná had de rechtszaak verloren en dus nieuwe wet gemaakt. Dat duurde alleen even, een half jaar of zo. Ondertussen waren wij al aan het bouwen met onze nieuwe investering, we konden natuurlijk niet wachten op een nieuwe wet. We hebben in die periode heel veel energie gestopt in het aanpassen van de tekst van het zogenoemde protocol van de ICMS overeenkomst, zodat deze ook retroactief van toepassing zou zijn. Dat is uiteindelijk ook gelukt! We zijn er heel wat instantie en ministeries voor afgeweest, een verhaal op zich weer. Uiteindelijk was het zover, het protocol kon getekend worden.

Ik verwachtte een envelop met daarin de originele teksten met handtekeningen om ook namens mijn bedrijf te ondertekenen. Dus niet. Men bleek er een officiële happening van gemaakt te hebben. Samen met negen andere bedrijven met een vergelijkbaar protocol zouden we het document in het openbaar gaan tekenen ten paleize van de gouverneur van Paraná. Ik werd om tien uur verwacht bij de secretaris van de minister van economische zaken, die ook mee zou onderteken. Tezamen zouden we dan naar het paleis lopen. Tuurlijk was ik er iets voor tienen, dus veel te vroeg, natuurlijk was ik niet de enige die mee zou gaan met hem en moesten we wachten op een meneer van een verpakkingsrecycling bedrijf die om tien over aan kwam zetten. Tien over elf wel te verstaan. Om kwart voor twaalf waren we bij de ingang van het paleis, het “Palacio Iguaçu”, waar zoveel beveiliging rondliep dat het leek of ze president Bush verwachtten. Sufferd die ik was, weer maakte ik dezelfde fout, denkend dat het allemaal om elf uur zou plaatsvinden.

In de zaal was het al gezellig druk. Je keek uit op het plein voor het paleis en de brede avenue die ernaar toe leidt. Weken later zouden we daar naar de verschrikkelijk militairistische parade van de Braziliaanse onafhankelijksdag gaan kijken.

Er liepen in de zaal veel meer mensen rond dan je zou verwachten van tien bedrijven. Er was pers, er waren politici en een groot aantal zeer bezige ambtenaren. Mijn burgemeester en gemeentesecretaris uit Telêmaco Borba waren er ook. Hugo Wolff von Graffen van 82 jaar is voor de vierde keer burgemeester,  inmiddels al ruim veertien jaar aan het bewind, met een interval van vier jaar met een burgemeester van een andere partij. Burgemeesters worden hier gekozen, net als bij D66. Hugo is ook oud genoeg om nog te hebben meegedaan, maar bij navraag bleken zijn grootouders al naar Brazilië te zijn geëmigreerd. Meneer heeft zelf twee houtverwerkende bedrijven in Telêmaco Borba en vindt dat, net als alle politici hier, heel goed te verenigen met zijn publieke ambt. Hij weidde uitgebreid uit over de verworvenheden die Telêmaco ten dele zijn gevallen gedurende zijn mandaat. Op mijn vragen over armoede, gezondheidszorg en onderwijs reageerde hij in het geheel niet. Ging gewoon ergens anders over praten. Joalmir Puccini is al acht jaar gemeentesecretaris. Aan hem heeft Telêmaco natuurlijk veel meer te danken dan aan wie dan ook. Feit is wel dat hij ons veel en regelmatig heeft geholpen en dat alles, let wel, zonder steekpenningen of andere onfrisse praktijken. Dat is iets waar we sowieso niet aan meedoen natuurlijk.

Ik mocht tussen beide hoogwaardigheidsbekleders plaatsnemen op de derde rij. Vooralsnog tenminste. Braaf gingen we zitten. Een journalist wilde mij spreken, maar kreeg daarvoor de kans niet, want Hugo ging tussen ons instaan om nog eens uitgebreid uit de doeken te doen hoe hij dan wel geheel eigenhandig dit Finse bedrijf naar Telêmaco Borba had gehaald. Ik vond het wel best eigenlijk.

Even later werd ik alsnog aangesproken. Ditmaal door een mij onbekend ambtenaar. Ik werd naar een aangrenzend vertrek gevoerd en moest daar vast alle vijf exemplaren van het convenant rubriceren en vier exemplaren tekenen. Ik was nog wakker genoeg om het ene regeltje dat pas op het laatste moment en na veel strijd was toegevoegd te controleren. Het stond er echt: met terugwerkende kracht tot januari 2001. Dus niets aan de hand.

Rond kwart voor één kwam dan eindelijk de hoofpersoon van alle drukte, de heer Jayme Lerner. Voor de tweede keer gouverneur van Paraná, na twee of drie termijnen als burgemeester van Curitiba. Begonnen als ambtenaar bij de gemeente, als architect, heeft hij dus al een hele carrière achter de rug. Hij wordt ook vereenzelvigd met die dingen die Curitiba ooit tot een bijzonder stad maakten, zoals het openbaar vervoer, bibliotheken, parken, nieuwe wijken, allemaal zeer stedenbouwkundig verantwoord en modern en vooruitstrevend voor die tijd. Inmiddels heeft diezelfde tijd dat ingehaald en lijdt ook Curitiba aan het gebruikelijke Zuid-Amerikaanse verval veroorzaakt door gebrek aan onderhoud en belangstelling, verdwijnende fondsen en de tand des tijds. Maar een stempel heeft hij zeker op de stad gedrukt. Een stad die in vijftig jaar geëxplodeerd is van 35.000 inwoners naar de huidige ongeveer twee miljoen. De heer Lerner werd ook presidentiabel geacht enkele jaren terug. Nu speelt zijn naam helemaal geen rol meer in het tumult rond de kandidaatsstelling bij de verschillende partijen voor de verkiezingen van aanstaande oktober.

Mijn burgemeester moest samen met zes ander burgemeesters op de eerste rij gaan zitten. De ministers en de gouverneur zaten op het podium achter een tafel. Een ceremoniemeester kondigde de minister van economische zaken aan. Ik kan me in het geheel niets van zijn verhaal herinneren. Daarna was het de beurt aan de gouverneur. Ook hij had, net als de burgemeester, een heel verhaal over alle zegeningen over Paraná afgeroepen door zijn persoonlijke inzet. Onbeschaamd en zonder enige terughoudendheid.

Het tekenen kon beginnen. Een voor een werden de vertegenwoordigers van de bedrijven naar voren geroepen. Ik was als achtste aan de beurt. Tekenen, handen schudden, afgelopen. Na het tiende bedrijf ging de ceremonie uit als een nachtkaars. De gouverneur werd bestormd door de verzamelde pers, de rest stond er een beetje verloren bij. Ik mocht nog op de foto met Hugo en Joalmir, samen met een federaal parlementslid, jong en ambitieus. Iemand waarvan ik dacht dat het ook een verslaggever was, benaderde mij. Bleek iemand die de gemaakte foto’s verkocht…

Veel poeha en drukte, van wat dus eigenlijk een politieke bijeenkomst was waarvoor wij, arme ondernemers, als vehikel werden gebruikt. Einde verhaal.

Had je gedacht. Toen we na een dag of tien ons exemplaar van het getekende protocol nog niet hadden ontvangen, bleek bij navraag dat er nog een handtekening ontbrak. De handtekening van de minister van financiën. Niet omdat hij geen tijd had, maar hij weigerde het convenant te tekenen! De reden? Precies! Die ene zin waar we zolang strijd om hadden gevoerd. Wat hem betreft mocht het convenant pas ingaan op de datum van publicatie in het staatsblad van Paraná en niet retroactief. Het kon pas gepubliceerd worden als ook hij had ondertekend. Ik kon mijn oren niet geloven toen ik het hoorde. Naar de pers, de rechtbank, de gouverneur. Protesteren, dat was mijn eerste reactie. Dat werd me natuurlijk ernstig afgeraden door eenieder, inclusief onze advocaat.

Veel gesprekken, gecorrespondeer en emails in de weken die volgden. Het zou allemaal wel goed komen, ik moest een beetje geduld hebben. Na twee maanden viel opeens het ondertekende convenant bij ons in de bus. Met de handtekeningen van iedereen, ook die van de minister van financiën en mijzelf. Maar er klopte iets niet. Ik zag op de overige pagina’s een hoop parafen, maar niet het onduidelijke krabbeltje van mezelf! En inderdaad, de regel tekst over de terugwerkende kracht stond niet meer in het document. Al mijn adviseurs waren nu van mening dat dat niet echt erg was, want het zou wel worden toegepast, ook al stond het niet meer in de tekst.

Hier zit ik nu, vol onbegrip en miskend, met een convenant dat zou werken zoals we wilden maar dat dat niet zo beschrijft. Ik heb nog steeds de neiging om het aan te vechten, maar iedereen zegt dat het niet nodig is. Dat we de aanvragen moeten gaan indienen nadat we alle andere formaliteiten hebben vervuld (een tiental door notarissen voor echt verklaarde documenten, zoals de statuten van het bedrijf, de laatste belastingaangifte, mijn persoonlijke documenten, inschrijving in allerlei registers en wat dies meer zij), daarna zou ik zien dat alles goed zou komen. Ik moet het nog steeds zien.

Wat ik heb geleerd is dat politici niet te vertrouwen zijn, maar dat is natuurlijk niet echt nieuw. Maar ook dat geduld hier vaak een betere oplossing wordt gevonden dan daden. Dat het vaak goed komt, maar dat de kortste weg tussen twee punten zelden een rechte lijn is. Maar ik ben er ook wantrouwender door geworden en heb zelfs de laatste maanden minder geduld voor mooie woorden zonder een enkel gevolg. Daar moet je hier toch mee leren leven, anders werkt het niet, dat begrijp ik ook wel. Binnen mijn bedrijf probeer ik toch een beetje on-Braziliaanse werkwijzen in te voeren, maar niet altijd met even veel succes natuurlijk …..

 

Weer een ervaring rijker blijf ik de afloop van dit verhaal natuurlijk nauwlettend in de gaten te houden.