Meestal lees ik de winnaars van prijzen niet, die verkopen zichzelf wel, al heb ik ze voor die prijs soms wel gelezen. Ik maak een uitzondering. De voor mij volkomen onverwachte winnaar van de Libris literatuurprijs intrigeert onder andere door deze passage in het juryrapport: De lezer wordt nergens behaagd – en dat is een verademing. Heitman durft het ongemak en wellicht zelfs het onbegrip op te zoeken …

Niets is minder waar, het is een geweldig boek en het behaagt enorm. Ook het ongemak van de hoofdpersonen is voelbaar maar niet ongemakkelijk voor de lezer.

Er is een hoofdverhaal met Elke de zaadveredelaar als belangrijkst personage en een tweede verhaal met Ra de vreemdeling in de hoofdrol. Beiden lijken wel door epigenetica, om in het thema van het boek te blijven, veranderd te zijn. Elke’s wereld stort in als ze na zeven jaar werk haar veredelde pompoensoort niet op de markt mag brengen. Ra weet 9000 jaar eerder haar dorp, in wat nu Turkije is, te ontvluchten als dat door aanvallers met de grond gelijk wordt gemaakt. Elke neemt ontslag, vertrekt naar een Waddeneiland en probeert in het familiehuisje erwten uit het gebied van Ra te verwilderen. Ra vond na omzwervingen een andere nederzetting, waar ze hoopt haar mee gegriste en met haar leven beschermde erwten weer op te kweken. Zie daar de verbinding en het begin van het verhaal.

Gender is een belangrijk thema in de roman, beide vrouwen krijgen te maken met verwarring en onbegrip over hun genderidentiteit. Elke wilde als kind een jongen zijn, maar ziet zichzelf nu als onvrouw. Zo zijn er meer mooie woordvondsten, zoals geenlander en middenmens. Ra komt het dorp binnen en wordt als jongen ontvangen.

Af en toe is het verhaal wat essayistisch, maar het overtuigt absoluut, ook in de zijpaden en de vele twijfels die ten tonele komen. De wormmaan manifesteert zich voor het eerst als Elke in de kelder van het huis in volkomen duisternis raakt. In de laatste scène van het boek komt de wormmaan weer terug.

Wormmaan, Mariken Heitman, uitgegeven door AtlasContact, Amsterdam, augustus 2021