In 1978-’79 woonde en werkte ik in San Salvador, de hoofdstad van El Salvador. In 1979 moesten we hals over kop vertrekken vanwege de gewelddadige situatie daar. Zelf wilden ex#1 en ik, kinderloos nog, wel blijven. Van binnen was het niet zo erg als het van buiten leek, vonden we, maar het bedrijf waarvoor ik werkte was onverbiddelijk. Zonder nieuwe standplaats trokken we in een camper met de hond en de kat door het westen van de Verenigde Staten, ook daar weer vervroegd teruggeroepen door het doodsbed van mijn toenmalige schoonmoeder. Ex#1 heeft haar nog net in leven getroffen in Valkenswaard, ik moest de camper nog terugbrengen naar Los Angeles, maar was wel op tijd voor de begrafenis, alhoewel ik daar geen actieve herinnering aan heb. Ik herinner me wel een al te vrolijke koffietafel, dat wel, maar misschien was dat zelfs bij een andere gelegenheid. De volgende standplaats was Bilbao, toen geteisterd door ETA …
In de zomer van 1982 bracht Joan Didion, vermaard Amerikaans schrijver, twee weken door in San Salvador samen met haar man. De neerslag van dat bezoek is te lezen in Salvador dat in oktober van hetzelfde jaar deels verscheen. Tegelijkertijd heel herkenbaar en vervreemdend, ver weg en ineens weer heel dichtbij. We waren jong (25 en 29) en zagen de wereld in een ander perspectief. Maar de bewapende pick-up trucks waren er toen ook al, nooit duidelijk of die van de regering waren of van een van de vele paramilitaire organisaties. In de stad zag je de opstandelingen van het FMLN niet. De voor de derde keer in aanbouw zijnde kathedraal was nog lang niet af, bisschop Romero gebruikte het geld liever voor de arme gelovigen dan voor stenen. In mei 1979 werden er op de trappen van de kathedraal 24 mensen vermoord door regeringstroepen. Ik heb het zelf niet gezien, kan me ook niet herinneren of we er toen nog waren. Toen Joan er in 1982 was werd er nog steeds niet gebouwd aan de kathedraal. Bisschop Romero ligt er begraven. In 1999 was de kerk af en werd opnieuw ingezegend als kathedraal.
Wat Joan Didion heel mooi beschrijft is de fluïde werkelijkheid destijds. Niets is zoals het lijkt, alles wordt ontkend of zo omfloerst beschreven dat je nog niet weet waar het over gaat. Ook mijn Salvadoraanse collega’s lieten het wel uit hun hoofd om aan een gringo zoals ik duidelijk te vertellen waar hun politieke voorkeuren lagen. Dat werd wel duidelijk in de loop van de tijd natuurlijk. Grof gezegd, het klopt natuurlijk voor geen meter, was men op kantoor voor de regering en in de loods voor de opstandelingen.
Ik heb er mijn eerste doden gezien, ontblote lichamen slordig neergegooid in de bak van een pick-up truck. Wij woonden in de diplomatieke wijk, rustig. Dat haal je de koekoek, om de paar meter gewapende bewakers, op iedere straathoek een zwaarbewapende militaire post. In het hotel Camino Real , of iets wat daar op leek, waar Didion verbleef, vierden we de verjaardag van mijn schoonmoeder, aan tafel toegezongen door de Salvadoraanse variant van een mariachi band, zonder koperblazers.
Wat waren we naïef.
Het boek van Joan Didion is 38 jaar na dato moeilijk leesbaar denk ik als je de context uit die periode niet een beetje kent, maar er staan passages in die ook nu, in het El Salvador van de Mara’s nog steeds toepasselijk zijn. Ook nu zit er weer een president die de macht naar zich toe probeert te trekken, ook is de onderdrukking van het volk genadeloos. Er is geen burgeroorlog en de Amerikanen bemoeien zich er niet meer rechtstreeks mee. Voor Nederland is het al helemaal geen nieuws.
Didion is een genadeloos observator die wat ze ziet helder omschrijft, niets mooier maakt en haar twijfels en onbeantwoorde vragen ook benoemt. Ze staat op mijn leeslijst!
Salvador door Joan Didion, uitgegeven door Simon and Schuster, New York 1983, mijn editie door Granta, London, 2019. Delen van het verhaal verschenen eerst in The New York Review of Books in 1982.
Lees ook:
Boter op Salvadoraanse hoofden
Relaas van de thuisisolatie van een boekhandelaar (46): Yolanda Entius
Relaas van de thuisisolatie van een boekhandelaar (55): Marta Orriols
Relaas van de thuisisolatie van een boekhandelaar (68): Quim Monzó en Boris Dittrich
Relaas van de thuisisolatie van een boekhandelaar (77): Dimitri Verhulst
Relaas van de thuisisolatie van een boekhandelaar (74):
Denis blogt! 